πεντάτευχος

Με το όνομα αυτό χαρακτηρίζεται συνήθως το σύνολο των πέντε πρώτων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης (Γένεση, Έξοδος, Λευιτικόν Αριθμοί, Δευτερονόμιον, που εβραϊκά έχει τον τίτλο Τορά, δηλαδή νόμος, διδασκαλία). Η Π., που περιλαβαίνει θεμελιώδεις θρησκευτικές και ηθικές διδασκαλίες, όπως ο μονοθεϊσμός, και ο Δεκάλογος θεωρούνταν έως τον 18o αι. έργο του Μωυσή, όταν καθολικοί και προτεστάντες ερμηνευτές με βάση μερικές διαφορές, κυρίως μορφολογικές, που παρατηρούνται στη Γένεση, άρχισαν να διατυπώνουν την υπόθεση μιας συγχώνευσης διαφόρων κειμένων. Η συστηματική κριτική της Π. συνδέεται με το όνομα του Γερμανού θεολόγου Γιούλιους Βέλχαουζεν (1844 – 1918), ο οποίος με αφετηρία τη διαφορετική χρήση των θείων ονομάτων, τις λεξικολογικές και γλωσσολογικές διαφορές και επαναλήψεις ίδιων επεισοδίων, πίστεψε ότι μπορούσε να διαχωρίσει καθαρά τέσσερα κείμενα: το Ιεχωβιτικό, με επικρατούσα χρησιμοποίηση του θείου ονόματος Γιαχβέ (περίπου 850 π.Χ.), το ελοχιμικό, με επικρατούσα χρησιμοποίηση του θείου ονόματος Ελοχίμ (περίπου 770 π.Χ.), το δευτερονομικό (τέλος του 7ου αι. π.Χ.), και τον Ιερατικό κώδικα, που περιλαμβάνει ιστορικά και νομικά τμήματα και αναθεωρήθηκε γύρω στα 450 π.Χ. μαζί με το Ιεραχωβιτικό και το ελοχιμικό. Η θεωρία αυτή συνδέεται με μια εξελικτική αντίληψη των θρησκευτικών ιδεών του Ισραήλ και κατέληγε –σε αυτό όμως διαψεύστηκε από τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις και τις μεταγενέστερες μελέτες– να θεωρεί ημιμυθικά πολλά γεγονότα και πρόσωπα της βιβλικής ιστορίας, μεταξύ των οποίων και τον ίδιο τον Μωυσή. Όσο για τη θεωρία των πολλών κειμένων, σήμερα προτιμούν να μιλούν για διάφορες παραδόσεις που μεταδόθηκαν προφορικά για ένα διάστημα και οργανώθηκαν ύστερα σε κύκλους και τελικά αποδόθηκαν στην Π. Παραδέχονται όμως ότι το ουσιαστικό μέρος είναι γνήσια μωσαϊκό, αν και υποστηρίζουν ότι χρησιμοποιήθηκαν προγενέστερες γραπτές και προφορικές πηγές και ότι έγιναν μεταγενέστερες προσθήκες και τροποποιήσεις. Μικρογραφία του 840, που βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Ο Μωυσής παραλαμβάνει από το θεό τις Δέκα Εντολές που περιέχονται στην Πεντάτευχο. Μικρογραφία του 1840 (Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο). Ο πρόεδρος του Ισραήλ (2002) Μωυσή Κατσάφ κρατά μια πεντάτευχο «τορά» κατά εγκαίνια συναγωγής στη Γερμανία (φωτ. ΑΠΕ) Διακοσμητικό πλακίδο για την Πεντάτευχο (Αθήνα, Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας).

* * *

-η, -ο / πεντάτευχος, -ον, ΝΑ

1. αυτός που αποτελείται από πέντε τεύχη ή βιβλία

2. το θηλ. ως ουσ. η Πεντάτευχος

(με περιληπτ. σημ.) ονομασία τών πέντε πρώτων βιβλίων τής Παλαιάς Διαθήκης, δηλαδή τής Γενέσεως, τής Εξόδου, τών Αριθμών, τού Λευιτικού και τού Δευτερονομίου, που κατά την ιουδαϊκή και την χριστιανική παράδοση θεωρούνται έργο τού Μωυσή.

[ΕΤΥΜΟΛ. < πεντα-* + τεῦχος (πρβλ. επτά-τευχος].